WSZYSTKO ZOSTANIE W RODZINIE? ZMIANY POKOLENIOWE W FIRMACH RODZINNYCH I PROBLEMY SUKCESJI
Firmy rodzinne uważane są w wielu krajach za motor gospodarki. To one tworzą miejsca pracy i bogactwo, współistnieją w lokalnej społeczności, utrwalają się w świadomości kilku pokoleń.
Firma rodzinna to ludzie, którzy ją tworzą, ich historia, kompetencje, odporność na stres i umiejętność pokonywania trudności.
Obraz firm rodzinnych ma także swoje ciemne strony. We Włoszech mawia się często, że jedno pokolenie pracuje, kolejne konsumuje...Zdarza się więc i tak, że młode pokolenie, dzieci przedsiębiorców, prowadzi hulaszczy tryb życia korzystając z osiągnięć rodziców. Częstym przypadkiem jest też obserwowany proces upadania firmy z powodu nieadekwatnych decyzji (lub ich braku), ze strony osób zarządzających, które ze względu na podeszły wiek, nie decydują się na podążanie swojej firmy "za znakiem czasu".
Historie wielu firm to arcyciekawe opowieści o ludziach, którzy je stworzyli, ich losach, sukcesach i porażkach, dążeniu do długofalowego sukcesu i niezwykłej sile woli i wytrwałości. Firmy rodzinne to także wartości i zasady, na których budowana jest kariera wielopokoleniowego przedsiębiorstwa.
Jeszcze do niedawna często mawiało się, że firma rodzinna to gwarancja pracy i dobrobytu dla przyszłych pokoleń w rodzinie.
Niestety nawet kontynuacja działalności firm rodzinnych nie opiera się zmianom czasu i także w tej kwestii obserwujemy istotne przemiany. Zgodnie z danymi udostępnionymi przez Franka Haltera, dziś jedynie 40% firm pozostaje w rękach rodzinnych, 60% poszukuje innych rozwiązań na zmianę pokoleniową w przedsiębiorstwie. Jeszcze 15 lat temu proporcje te były odwrotne [dane dotyczą firm szwajcarskich na rok 2017].
Bycie spadkobiercą firmy lub przekazanie dorobku własnego życia i owoców swojej pracy nie zawsze jest usłane różami. Proces sukcesji w firmach rodzinnych bardzo się zmienił. Nie jest już tak oczywiste, że dzieci przedsiębiorcy pozostaną w firmie i będą kontynuować jej działalność. Nie każdy marzy o byciu następcą i przejęciu rodzinnego, często doskonale funkcjonującego biznesu. Ta rezygnacja z kontynuowania rodzinnej firmy wydaje się być szaleństwem lub kaprysem. Decyzja taka może być jednak usprawiedliwiona. Jeżeli popatrzymy z punktu widzenia kogoś, kto pragnie realizować swoje plany i własny pomysł na życie, zrozumiemy że nie każdy jest stworzony do zarządzania przedsiębiorstwem. Nie każdy też chce się czuć zobowiązany kontynuować pracę w królestwie stworzonym przez pokolenie rodziców. Być może przeważy chęć kariery naukowej lub perspektywy pracy zawodowej dla wysoko kwalifikowanych specjalistów. W takiej sytuacji królestwo np. butów czy imperium czekolady stoworzone przez rodzica przestaje być marzeniem a staje się problemem do rozwiązania.
Małe i średnie przedsiębiorstwa w fazie zmian pokoleniowych
Szacuje się, że w najbliższych pięciu latach, jedna na 5 rodzinnych firm w Szwajcarii wejdzie w fazę zmiany pokoleniowej. Podobny los czeka przedsiębiorstwa włoskie czy francuskie. Kraje te posiadają już doświadczenia w zarządzaniu procesem przejścia pokoleniowego wśród swoich przedsiębiorców. Mimo, iż nie ma jednego słusznego i idealnego rozwiązania w sukceji przedsiębiorstwa, państwa o długich tradycjach gospodarki rynkowej wypracowały swoją kulturę i instrumenty prawne, które pozwalają sprawnie zarządzać tym procesem.
Problem ten jest natomiast zupełnie nowy dla polskich firm. Dziś pokolenie pierwszych polskich przedsiębiorców zaczynających działalność w latach 90' osignęło wiek 60+ i powinno przygotować się do zmierzenia z sukcesją firmy i kontynuowanie działalności przez pokolenie dzieci, obecnie 30-40 letnich. Od tego jak ten proces zostanie zaplanowany i przeprowadzony, zależą losy wielu polskich przedsiębiorstw rodzinnych.
Instrumenty prawne w sukcesji przedsiębiorstw
Istnieje wiele wariantów prawnych przeprowadzenia udanej sukcesji przedsiębiorstwa. Z pomocą specjalistów przepradza się operację darowizny lub zbycia przedsiębiorstwa. Zmiany w sukcesji można też wprowadzać etapami, np. poprzedzając ostateczne przekazanie firmy okresem wynajmu przedsiębiorstwa lub jego zorganizowanej części następcom lub potencjalnym kupcom. Może to być swego rodzaju okres próbny w samodzielnym zarządzaniu zarówno dla nowego pokolenia jak i utwierdzenie się w przekonaniu dotychczasowych właścicieli, że nowa generacja lub kupiec są gotowi do kontynuacji stworzonego przez nich biznesu.
Przeniesienie własności przez sprzedaż firmy może się odbyć na kilka sposobów.
Jednym ze sposobów sukcesji firmy jest jej nabycie przez zainteresowanych członków rodziny czyli family buyout. Można też rozważyć management buyout, gdzie nabywcami są profesjonalnie przygotowane kadry dotychczas zarządzające firmą. To ostatnie rozwiązanie zapewnia kontynuowanie działalności przez osoby kompetentne i zapobiega dzieleniu się osiągnięciami przedsiębiorstwa z osobami trzecimi, czyli nabywcami zewnętrznymi. Właściciele sprzedający działalność gospodarczą mogą w ten sposób liczyć na to, że owoce ich pracy trafią w fachowe ręcę i będą zarządzane w sposób profesjonalny, zachowując przy tym w przedsiębiorstwie nabyte lub wypracowane know-how. Innym sposobem sprzedaży jest management buy-in, czyli nabycie przedsiębiorstwa przez podmiot zewnętrzny.
Ostatecznością jest przeprowadzenie likwidacji przedsiębiorstwa. To rozwiązanie ma na celu spieniężenie firmy i zamknięcie jej. Jest to rozwiązanie radykalne i z punktu widzenia ekonomiki przedsiębiorstw najmniej korzystne. Aby odtworzyć wyniki raz zamkniętej firmy, często potrzeba pracy całego pokolenia.
Decyzja o tym, co zechcemy zrobić z firmą rodzinną musi być dobrze przemyślana i zaplanowana, także jako proces do przeprowadzenia w czasie. Należy także zrozumieć, że jakąkolwiek decyzję podejmiemy, wiązać się ona będzie z konkretnymi konsekwencjami. Zanim przedsiębiorca przekaże swoje miejsce za biurkiem lub zdecyduje się oddać stery, mogą upłynąć lata. W tym czasie wiele rzeczy może ulec zmianie. Okres kilku lat może oznaczać całkowitą transformację rynku, zmianę wyników finansowych przedsiębiorstwa, kryzysy, z którymi przyjdzie się zmierzyć. Prowadzić firmę oznacza bowiem stale dostosowywać się do zachodzących zmian, a wręcz uprzedzać je. Dlatego w przypadku sukcesji w przedsiębiorstwie, proces przejścia pokoleniowego należy dobrze zaplanować i mieć również w zanadrzu tzw. plany awaryjne.
Kiedy emocje biorą górę
W firmach rodzinnych w fazie zmiany pokoleniowej często w grę wchodzą nie tylko kwestie relacji zawodowych czy własnościowych ale także silne emocje. Kiedy przedsiębiorca staje przed faktem przekazania dorobku pracy całego swojego życia, często nie potrafi obiektywnie ocenić faktów. Górę biorą emocje i często przeważa chęć zatrzymania firmy we własnych rękach za wszelką cenę. Dlatego proces sukcesji jest operacją bardzo delikatną także z punktu widzenia psychologii i relacji rodzinnych. Dotykamy w niej bowiem najsubtelniejszych i najważniejszych aspektów naszego życia -uczuć jakie żywimy do osób nam najbliższych.
Każdy przedsiębiorca to indywidualna osobowość i własny pomysł na firmę. Można jednak wyróżnić podstawowe typy rodzin prowadzących firmy rodzinne. Frank Halter wymienia trzy takie typy. Rozpoznanie kategorii rodziny prowadzącej wspólny biznes pozwola na odpowiednie dobranie strategii sukcesji przedsiębiorstwa rodzinnego.
Typy rodzin w biznesie
Typ 1. W pierwszych typie rodzin w biznesie, wszystko kręci się wokół firmy. W takich przypadkach króluje postawa business first. Potrzeby rodzinne podporządkowane są funkcjonowaniu przedsiębiorstwa, do tego stopnia, że nawet wakacje planowane są wtedy, kiedy pozwala na to rodzinna działalność.
Typ 2. Zupełnie odwrotnie postrzegany jest biznes w drugim typie rodzin, gdzie w centrum znajduje się właśnie rodzina, czyli family first. Wyniki osiągane przez firmę są sprawą drugorzędną zaś przedsiębiorstwo jest traktowane jako źródło utrzymania rodziny. Są przedsiębiorcy związani z firmą do końca, tacy, którzy gotowi są umrzeć za własnym biurkiem nieustannie trzymając kapitańskie stery. Taka postawa sprawia, że najczęściej umyka nam moment, w którym powinniśmy z sukcesem przekazać prowadzenie firmy i najczęściej przedsiębiorstwo popada wtedy w tarapaty. Przy takim scenariuszu, z firmy pozostają zwykle długi i kłopoty rodzinne.
Typ 3. Trzeci typ rodzin w biznesie to tzw. rodzina przedsiębiorców. W tych rodzinach prowadzenie porzedsiębiorstwa nie wiąże się tylko i jedynie z chęcią uzyskania wyniku ekonomicznego. Motywacją w biznesie jest praca dla promowania swojej działalności, tworzenie miejsc pracy, branie odpowiedzialności za własną pracę i za losy przedsiębiorstwa. Rodzina przedsiębiorców potrafi być elastyczna i otwarta, co doskonale wróży przyszłości firmy. W tego typu przedsiębiorstwach, następcy będą mogli kontynuować własne pomysły na prowadzenie biznesu zgodnie ze swoimi kompetencjami i predyspozycjami osobowymi.
Model rodzinnego sukcesu w biznesie
Czy istnieje zatem wzór, model przedsiębiorstwa o charakterze rodzinnym, który będzie gwarancją sukcesu? Wśród wymienionych wyżej typów rodzin, trzeci wydaje się być właśnie tym odpowiednim. Rodzina przedsiębiorców dzięki swojej elastyczności i otwartości na zmiany jest najlepiej przygotowana do mierzenia się ze stale zmieniającym się rynkiem, konkurencją, technologiami, jakością produktów i usług. Nie wystarczy jednak sama otwartość i elastyczność. Rodzina przedsiębiorców musi wspólnie poszukiwać i zgodnie realizować strategię firmy. To właśnie na współpracy oraz wzajemnym szacunku opiera się sukces wielopokoleniowych biznesów rodzinnych. I znów możemy się przekonać, że oprócz ważnych i prawidłowo stosowanych zasad zarządzania, w firmach rodzinnych bardzo ważny jest też aspekt psychologiczny, rodzinne wartości oraz wzajemny szacunek. Wiele firm natomiast koncentruje się jedynie na zarządzaniu przedsiębiorstwem a to w przypadku firm rodzinnych przynosi opłakane skutki.
Recepta na sukces
Firmy rodzinne odnoszące sukces i rozwijające się, to te, którym udało się oprzeć działalność firmy na jasnych, wspólnie akceptowanych zasadach i rodzinnych wartościach. Jednym z najsłynniejszych przykładów sukcesu rodzinnych przedsiębiorców we Włoszech jest firma z sektora włoskiej mody założona przez Ermenegildo Zegna.
Angelo Zegna, syn założyciela kontynuujący działalność firmy, opisuje sukces ojca tymi oto słowami:
" W życiu mojego ojca widzę cztery mocne strony. Po pierwsze urodził się w środowisku, które pozwoliło mu rozwijać jego postawę przedsiębiorcy. Na niewielkim terytorium oprócz firmy mojego ojca, działało wiele innych małych przedsiębiorstw będących jego konkurencją. Po drugie, ojciec zawsze robił wszystko aby być lepszym niż jego angielscy konkurenci, oferując jakość włoskich tkanin, która stała się nie do pobicia. Trzecim silnym punktem było niesamowite otwarcie umysłu, a zwłaszcza troska o dobrobyt lokalnej społeczności i redystrybucja osiągnięć firmy wśród robotników. Czwartym elementem była jego więź z naturą oraz świadomość ograniczenia bogactw naturalnych, które należało jego zdaniem chronić. Ojciec był ekologiem na długo przez powstaniem tego terminu".
Odpowiednie rozwiązanie w odpowiednim momencie
Poszukiwanie optymalnego rozwiązania dla sukcesji firm rodzinnych to nie tylko czysty aspekt biznesowy czy prawny. W przypadku firm rodzinnych musimy poruszać się także w sferze psychologii, czyli emocji i więzi rodzinnych. To właśnie ta faza emocji przy dojrzewaniu decyzji o sukcesji może być procesem, który trwa najdłużej. Wymaga bowiem zrozumienia etapów funkcjonowania stworzonego przez siebie przedsiębiorstwa i zaakceptowanie nieuniknionej zmiany za jego sterami.
Kiedy etap emocji w sukcesji będzie już za nami, możemy przejść do fazy dojrzałej decyzji i procesu zmiany własności przedsiębiorstwa. Przeprowadzenie tej transakcji należy powierzyć fachowcom, którzy przygotują odpowiednie narzędzia prawne i ekonomiczne do przeniesienia własności, przekazując wodze przedsiębiorstwa następnemu pokoleniu.
Opracowanie: Anna Czerwińska, absolwentka Ekonomii w Wyższej Szkole Ekonomii i Innowacji w Lublinie oraz na Uniwersytecie „Carlo Bo” w Urbino, wpisana na listę tłumaczy przy Izbie Handlowej w Maceracie we Włoszech, we wspołpracy z
email: a.czerwinska@firmissima.com www.firmissima.com
Autorka dokłada wszelkich starań, aby zawarte w tym miejscu dane były rzetelne, wyczerpujące i aktualne jednak mają one charakter wyłącznie informacyjny i nie mogą stanowić podstawy do jakichkolwiek roszczeń.
https://www.parp.gov.pl/images/PARP_publications/pdf/2009_firmy_rodzinne_szanse.pdf
Usługi dla biznesu w Polsce i we Włoszech
Commenti
Posta un commento